In 1962 werd de laatste geautomatiseerde telefooncentrale van Nederland in gebruik genomen

‘In dit kleine dorp werd een groot doel bereikt‘

Deze maand is Louis van Gasteren vijfentachtig geworden.
De cineast debuteerde in 1952.

In 1962 maakte hij een film in Warffum (gemeente Eemsmond/Groningen)

Warffum 220562 1962 | 35mm | z/w | 26 minuten

In Warffum werd in 1962 de laatste geautomatiseerde telefooncentrale van Nederland in gebruik genomen. In deze documentaire komen zowel het menselijk vernuft, wat deze ontwikkeling mogelijk maakte, als de gebruikers van het netwerk aan bod. Vorige week is deze film regelmatig uitgezonden op Geschiedenis TV-kanaal.

Op 22 mei 2005 heeft ook het geschiedenisprogramma OVT aandacht besteed aan deze gebeurtenis:

Warffum aangesloten op het geautomatiseerde telefoonnet in 1962 Fragment OVT 22 mei 2005 uur Radio 1 (5 min.)

Op 22 mei 1962 sloot de gemeente Warffum aan op het geautomatiseerde telefoonnet en werd de handbediening daar als laatste plaats in Nederland gesloten. Waarom gebeurde dat pas in 1962? Paul van der Gaag spreekt met een ooggetuige van die gebeurtenis Koos Knol en van Onno de Wit van het Museum voor Communicatie in Den Haag, die een gedicht over de gebeurtenis van Adriaan Roland Holst voordraagt: ‘In dit kleine dorp werd een groot doel bereikt’.

“Telefonie

Het was in december 1907 dat Warffum werd opgenomen in het telefoonnet. De eerste abonnee was H.E. Dijkema van café Spoorzicht. Deze man was vaak een van de eersten in het dorp die zich iets nieuws aanschafte dat net op de markt was gekomen, zoals b.v. de radio. Het gemeentehuis kreeg telefoonnummer 2. In 1938 waren hier bijna zeventig aansluitingen. Na de jaren vijftig namen steeds meer mensen telefoon en ieder huis is nu wel voorzien van een of meer toestellen om van de mobiele zaktelefoons maar niet te spreken. Voor de automatisering had ieder abonnee een telefoonkastje met daaraan een slinger. Wanneer men hier aan draaide viel op het postkantoor een klepje met zijn nummer open. De telefoniste deed een pin in het gat en dan kon er gesproken worden. Vervolgens vroeg degene die belde om een verbinding met iemand. Was dit een persoon in Warffum dan werd gelijk doorverbonden en belde de telefoniste het gevraagde nummer. Vroeg men echter naar iemand buiten de gemeente dan werd het nummer genoteerd en werd de abonnee later teruggebeld. De telefoniste moest dan via de centrale in Groningen, waar een 150 tot 180 dames zaten, in contact komen met het gevraagde nummer elders in het land. Daarna werd deze handmatig doorverbonden met de aanvrager in Warffum. Het was dus wel erg omslachtig om telefonisch iemand te bereiken. De centrale post in Warffum bevatte honderd nummers en een buitenstaander vroeg dan bijvoorbeeld om verbinding met nummer 7 in Warffum. In de Noordpolder bij Th. Westerhof, later Bakker, Noordpolder 2 was een telefoonpost die met een lijn met de centrale in het dorp was verbonden. Via deze post konden de abonnees in de polder hun gesprekken aanvragen. Het was dus heel anders dan met de huidige tiencijfer systeem. Plaatsgenoten die belden zeiden gewoon: ‘Annie, maag ik dokter even?’, waarop Annie zei ‘Joa hur, hier komt e’. Een aantal telefonisten uit de nog niet geautomatiseerde tijd waren Grietje Schuitema, Corrie Dijk, Annie Meijer, Hennie Prins, Mina van der Velde en Rita Hoff. Alle telefoongesprekken konden door de telefonistes worden beluisterd, maar aangezien men een belofte tot geheimhouding had afgelegd kwam er niets naar buiten. Toch lekte er in de oorlog wel eens iets uit. Zo hoorde een telefoniste op zekere dag dat er bij slager Straatsma een inval door Duitse soldaten zou plaatsvinden om onderduikers op te pakken. Vanzelfsprekend werd Straatsma getipt, zodat de Duitsers ‘s avonds bot vingen. De telefoongesprekken werden met tijd en datum handmatig vastgelegd op briefjes. Deze werden gebundeld om later in Groningen tot rekeningen te worden verwerkt. Oudere plaatsgenoten zullen zich herinneren dat de huisaansluitingen door middel van draden die aan houten telefoonpalen hingen, met het postkantoor waren verbonden. Alles was bovengronds en vooral bij storm en sneeuwval waren er veel storingen; men zei dan: ‘Er zitten weer vogeltjes op de draden’. In de jaren na de tweede wereldoorlog zijn de ondergrondse kabels aangebracht. Het gehele Nederlandse telefoonet was in 1940 geheel van de staat. De drie grote steden in het westen waren daar in dat jaar bijgekomen evenals de draadomroep. Deze vorm van radioontvangst ging per bovengrondse draad rechtstreeks van de studio naar de luisteraar/abonnee. Tegen het eind van de jaren zestig is dit systeem van radioontvangst weer opgeheven. Later kwamen de centrale antenne inrichtingen voor televisie en radio ontvangst, maar deze lagen ondergronds en werden beheerd door andere instanties dan de PTT.

Automatisering

Nieuwe aansluitingen en het onderhoud van het net bracht veel werk met zich mee. Ongeveer halverwege de jaren dertig werd het land verdeeld in telefoondistricten die weer waren onderverdeeld in dienstkringen. Groningen werd een district en in Warffum werd een dienstkring gevestigd. Eerst was deze dienst gehuisvest in de nu afgebroken schuur achter het huis Noorderstraat 15. In 1947 werd verhuisd naar de voormalige burgemeesterwoning Oostervalge 2, later (1957) werd ook het voormalig postkantoor Hoofdstraat 26 er bij betrokken. Toen waren er 34 personeelsleden. Nadat een knooppuntcentrale met kantoren en magazijnen aan de A.G.Bellstraat 1 gereed was gekomen vond de dienst hier onderdak(zie foto). De officiële opening was op 22 mei 1962 en hiermee was ook de automatisering van het Nederlandse telefoonnet voltooid. Dit feit kwam uitgebreid in het nieuws. Speciale postzegels en een eerstedag envelop met stempel werden uitgegeven. Tevens is ook een film (documentaire) vervaardigd. De Warffumer Handelsvereniging organiseerd een feestweek onder het motto ‘Warffum Nu’. (…)

Opheffing

Door de ontwikkeling van techniek en arbeidsbesparende werkmethoden en apparatuur was de personeelsbezetting teruggelopen tot 18 man. De directie van het Telefoondistrict Groningen kwam met het plan om de dienstkring Warffum op te heffen en te verdelen over de dienstkringen Groningen-Noord, Zuidhorn en Appingedam. Protesten van de Stichting Noord Groningen, het gemeentebestuur, een Warffumer actiecomite en vragen in de Tweede Kamer mochten niet baten: de dienstkring Warffum werd per 1 juli 1970 opgeheven.” (Digitaal dorp Warffum)

Louis van Gasteren

Sinds 1952 heeft Louis van Gasteren meer dan tachtig films en documentaires geproduceerd en geregisseerd. Tot de bekendste behoren Omdat mijn fiets daar stond (over politie-optreden in Amsterdam anno 1966), Begrijpt u nu waarom ik huil? (over LSD-experimenten met concentratiekampslachtoffers) en Hans, het leven voor de dood (over de zelfmoord van dichter Hans van Sweeden in 1963). Van Gasteren: “Al mijn films zijn pogingen tot waarnemen, elke film is een onderzoek om daar nieuwe wegen voor te vinden.” De films van Van Gasteren worden wel omschreven als weerbarstig, onbuigzaam: “De regisseur breekt abrupt af, herhaalt eindeloos of volgt meerdere verhaallijnen tegelijk. Hij lijkt voortdurend aan de orde te willen stellen dat dat aan elk voorwerp, aan elke handeling, aan elk mens, aan elke waarheid vele kanten zitten. Door zichzelf als toeschouwer of als manipulator in zijn films te plaatsen, benadrukt Van Gasteren dat zijn films ook zelfportretten zijn.”

(De envelop met speciale zegels heb ik in mijn bezit uit de nalatenschap van de heer P. de Wit uit Warffum)

N.B.

Zie ook het Openluchtmuseum het Hoogeland in Warffum op mijn blog.